100 Χρόνια Μίκης Θεοδωράκης. Ο Δημήτρης Μπάσης και η Λίνα Ορφανού σε ένα ιδιαίτερο αφιέρωμα στο πολύμορφο έργο του Έλληνα συνθέτη.
Για το Hellenic DNA: Φώτης Καλιαμπάκος.
Ολοκληρώθηκε το Σάββατο το βράδυ στο Charlotte της N. Carolina η περιοδεία του Δημήτρη Μπάση στις ΗΠΑ. Photo: Hellenic DNA – Φ. Καλιαμπάκος
Ολοκληρώθηκε το Σάββατο το βράδυ στο Charlotte της N. Carolina η περιοδεία του Δημήτρη Μπάση στις ΗΠΑ. Η περιοδεία ξεκίνησε από το Μανχάταν με ένα ιδιαίτερο αφιέρωμα στη μνήμη του Μίκη Θεοδωράκη με τη σύμπραξη της Λίνας Ορφανού.
Με διοργανώτρια την Αφροδίτη Ντάλιελ, ο Δημήτρης Μπάσης βρίσκεται και φέτος στις ΗΠΑ για μια σειρά συναυλιών σε πολλές πόλεις στο καθιερωμένο του πια ετήσιο ραντεβού με την ομογένεια, το οποίο επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο και περιλαμβάνει πάντα ιδιαίτερες συνεργασίες.
Η ιδιαιτερότητα της φετινής του εμφάνισης ήταν ότι αυτή συνέπεσε με τους εορτασμούς για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Μίκη Θεοδωράκη (1925-2021).
Το 2025 έχει και επίσημα ανακηρυχθεί έτος Μίκη Θεοδωράκη και από το Υπουργείο Πολιτισμού. Και επειδή ο μεγάλος Έλληνας συνθέτης και το έργο έχουν εδώ και πολλές βέβαια δεκαετίες περάσει πολύ πέραν των συνόρων της Ελλάδας, μια τέτοια συναυλία δεν αφορά μόνο την ομογένεια αλλά και απευθύνεται και στο Αμερικανικό κοινό. Για το λόγο αυτό επελέγη το Merkin Hall του Kaufmann Center στην καρδιά του Μανχάταν και δίπλα στο Lincoln Centerfor the Performing Arts και το Juilliard School of Music.
Στο καθαρά μουσικό μέρος ο Δημήτρης Μπάσης συνέπραξε με τη σοπράνο Λίνα Ορφανού, η οποία έχει μια ιδιαίτερη βαθιά σχέση με το έργο του συνθέτη, τον γνώριζε προσωπικά και είχε συνεργαστεί πολλές φορές μαζί του, ενώ ο ίδιος της είχε ζητήσει να ηχογραφήσει το «Μαουτχάουζεν», ενώ έχει ερμηνεύσει και ηχογραφήσει έργα του και στα αγγλικά -είναι γεννημένη και ζει στη Νέα Υόρκη- αλλά και στα εβραϊκά, μια μέλη της οικογένειά της από την πλευρά της μητέρας της υπήρξαν θύματα ή επιζώντες του Ολοκαυτώματος.
Ο πατέρας της Λίνα Ορφανού, διακεκριμένος καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και ειδικός, μεταξύ άλλων, στο διαγενεαλογικό τραύμα, κάτι που σχετίζεται βαθύτατα με τα θέματα το Ολοκαυτώματος αλλά και των πολιτικών διώξεων, βασανιστηρίων, εξοριών, που αποτελούν τα θέματα των πολιτικών τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη ανέλαβε να γράψει μια εισαγωγή για το συνθέτη στο πρόγραμμα της συναυλίας και στην εισαγωγική του ομιλία. Ο Σπύρος Ορφανός αρχικά αναφέρθηκε στην προσωπικότητα και την εμβέλεια του Έλληνα συνθέτη λέγοντας ότι ίσως θα έπρεπε να έχει βραβευτεί και με το Νόμπελ Ειρήνης. Ο Μίκης Θεοδωράκης γεννήθηκε στη Χίο στις 29 Ιουλίου του 1925.
Ο Κρητικός πατέρας του ήταν αγωνιστής του αγώνα για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα ενώ η μητέρα του πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία. Ο Θεοδωράκης σπούδασε σύνθεση στο Παρίσι τη δεκαετία του 1950 και η μουσική του, ιδίως τα τραγούδια του και οι κύκλοι τραγουδιών του – αφού ο Θεοδωράκης έχει και ένα μεγάλο κλασικό έργο, συμφωνίες, όπερες κα. – είχαν έντονο πολιτικό χρώμα και μεγάλη απήχηση.
Τα θέματά του ήταν οι αγώνες της ελληνικής αριστεράς, η αντίσταση στη δικτατορία, η κοινωνική δικαιοσύνη, οι αγώνες των Ελλήνων, το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, αγώνες άλλων κοινωνικών ομάδων σε διάφορες χώρες. Όχημα για να περάσουν αυτά τα πολιτικά μηνύματα στις μάζες αποτέλεσε τις περισσότερες φορές η μελοποίηση σπουδαίων ποιητών και αυτό είχε ιδιαίτερη απήχηση στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό όπου ήταν γνωστός ο Μίκης Θεοδωράκης ήδη από πολύ νωρίς. Αργότερα η μουσική για δημοφιλείς ταινίες του Χόλυγουντ θα προσθέσουν ασφαλώς εκατομμύρια ακροατές στη μουσική του και η φήμη του μαζί με κάποιες δημοφιλείς μελωδίες θα ταυτιστούν με την Ελλάδα.
Η μεγαλύτερη επιτυχία του Μίκη Θεοδωράκη, τόνισε, ο Σπύρος Ορφανός είναι ότι τα τραγούδια του τα αγαπούσαν και τα αγαπάνε, τα τραγουδούσαν και τα τραγουδάνε ακόμα, τόσο οι καθηγητές πανεπιστημίου όσο και οι οδηγοί ταξί, οι ψαράδες και φτωχοί εργάτες. Αν σκεφτεί λοιπόν κανείς ότι οι στίχοι αυτών των τραγουδιών είναι γραμμένοι από σπουδαίους ποιητές και νομπελίστες, είναι ανεκτίμητη η προσφορά του Μίκη των Ελλήνων που έκανε που έβαλε την υψηλή ποίηση στην καθημερινότητα όλων των Ελλήνων.
Όσον αφορά τις μελωδίες αυτές αντλούνται και από την κλασσική μουσική παραδοσιακές και άλλες μουσικές του ελληνικού χώρου και της ελληνικής παράδοσης. Εκείνη την εποχή ίσως λίγο νωρίτερα ένας άλλος σπουδαίος συνθέτης, γεννημένος και αυτός το 1925, ο Μάνος Χατζιδάκις (1925-1994) είχε αρχικά με τις «Έξι λαϊκές ζωγραφιές» επιχειρήσει να «συμφιλιώσει» τη λόγια με τη λαϊκή μουσική, να αποενοχοποιήσει τη μουσική του λαού και από αυτό το πάντρεμα με τους δύο αυτούς τους συνθέτες ως πρωτοπόρους δημιουργήθηκε το μεταπολεμικό ελληνικό τραγούδι.
Για τη δύναμη και την επιρροή της μουσικής του Μίκη στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες ο κύριος Ορφανός χρησιμοποίησε μια «προφητική» ρήση του Μίκη κατά τη διάρκεια της δικτατορίας στα αγγλικά: “Your tanks will rust, our songs will last”!
Την εισαγωγή, αφήγηση και μετάφραση κάποιων επιλεγμένων στίχων κατά τη διάρκεια της παράστασης ανέλαβε η Αυστραλή συγγραφέας, γνώστης και λάτρης του ελληνικού πολιτισμού, Gail Horst-Wahrhaft
Το πρόγραμμα ήταν προσεκτικά επιλεγμένο και δομημένο, όχι αυστηρά, κατά ενότητες για να περιλάβει όλες τις διαστάσεις του έργου του Θεοδωράκη.
Η συναυλία ξεκίνησε με το ντουέτο της Λίνας Ορφανού με το Δημήτρη Μπάση στην «Όμορφη Πόλη», με την Λίνα Ορφανού να παίρνει στη συνέχεια τη σκυτάλη και να δημιουργεί μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα με το λυρισμό, τα όμορφα χρώματα αλλά και την τρυφερή μελαγχολία της φωνής της, στα τραγούδια που μετέφεραν την απελπισία των πολιτικών καταστροφών του 20ου αιώνα, όπως το «Γελαστό Παιδί» του Βασίλη Ρώτα και το «Πού Πέταξε το Αγόρι μου» του Γιάννη Ρίτσου, από τις τραγωδίες των κοινωνικών αγώνων στην Ελλάδα του 20ου αιώνα, και το «Άσμα Ασμάτων» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, με τον νεανικό έρωτα και την ομορφιά να προσπαθεί να αντισταθεί στον τρόπο και στην ανείπωτη απελπισία του Μαουτχάουζεν.
Η Λίνα Ορφανού δείχνει να έχει μια εκλεκτική συγγένεια με το έργο του Θεοδωράκη και μια προσωπική προσέγγιση η οποία αναδεικνύεται σε αυτό το είδος των τραγουδιών. Ο Γιάννης Σινάνης τις περισσότερες φορές χωρίς να χρειάζεται την παρτιτούρα του έδειχνε να έχει μια άνεση και αμεσότητα τόσο στη σχέση του με το μπουζούκι όσο και με τα τραγούδια του Μίκη, ενώ ο μουσικός διευθυντής της παράστασης Αχιλλέας Γουάστορ από το πιάνο είχε τον «έλεγχο» του μουσικού γίγνεσθαι αλλά κυρίως διακρίθηκε για τον τρόπο που συνόδευσε από το πιάνο τα τραγούδια «συναγωνιζόμενος» αν μας επιτρέπεται η έκφραση, στη διαφοροποίηση των μερών, στην λυρική ροή και στην εκφραστικότητα τους τραγουδιστές.
Εξίσου πειστικός, ο διαφορετικής, από τη Λίνα Ορφανού, ιδιοσυγκρασίας Δημήτρης Μπάσης, ενθουσίασε με τον δυναμισμό του, τη δωρική, μεστή προσέγγισή του, με την αμεσότητα, την αφοσίωσή του στα τραγούδια, αλλά και την επικοινωνία του με το κοινό σε μια σειρά τραγούδια και με θέματα την καθημερινότητα, τη φύση και τον έρωτα. Και πάλι πολλά πολιτικά-επαναστατικά τραγούδια βρέθηκαν στο επίκεντρο, με τη «Μέρα Μαγιού» και τη «Δραπετσώνα» να ξεχωρίζουν, καθώς και την «’Αρνηση» σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη να αναδεικνύουν τις ερμηνευτικές αρετές του διακεκριμένου τραγουδιστή.
Προς το τέλος στο οποίο η συναυλία και η ενθουσιώδης συμμετοχή του κοινού κορυφώθηκαν, όταν ακούστηκαν μια σειρά συνεχόμενων επαναστατικών τραγουδιών του Μίκη, όπως το «Σώπα, όπου να’ ναι θα σημάνουν οι καμπάνες» του Γιάννη Ρίτσου, με την αίθουσα να δονείται και γίνεται κατανοητή η δύναμη που έχουν αυτά τα τραγούδια, ενώ η συναυλία τελείωσε με το, και νοσταλγικό μεταξύ άλλων όταν μιλάμε για την ομογένεια, «Της Δικαιοσύνης Ήλιε Νοητέ» του Οδυσσέα Ελύτη και το κοινό να χειροκροτεί όρθιο τους συντελεστές.
Εν είδει ..υστερόγραφου
Ο υπογράφων έχει την τύχη να παρακολουθήσει πολλές συναυλίες Ελλήνων καλλιτεχνών στο εξωτερικό και έχει διαπιστώσει ότι η ελληνική μουσική έχει τη δυνατότητα να αγγίξει ή και να ενθουσιάσει μη ελληνόφωνο κοινό όταν με κάποιο τρόπο αυτό αποκτήσει κάποια δυνατότητα να καταλαβαίνει τους στίχους και την ιστορία της μουσικής και των τραγουδιών που ακούει. Σε μια αφιερωμένη στο Ρεμπέτικο συναυλία του Γιώργου Νταλάρα στο Konzerthaus της Βιέννης το 2010, όπου στο πρόγραμμα της συναυλίας υπήρχε εκτενής εισαγωγή στο Ρεμπέτικο και μετάφραση των στίχων των τραγουδιών, το κοινό όχι μόνο μπόρεσε να απολαύσει τη συναυλία αλλά και μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση μετά σε συζητήσεις που είχα με αρκετούς Αυστριακούς να εμβαθύνει ιδιαίτερα, να κάνει μέχρι και ιστορικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις που μπόρεσαν να κάνουν «αποκωδικοποιώντας» την παράσταση που είδαν.
Η βραδιά στο Μανχάταν με την εισαγωγή του Σπύρου Ορφανού και την αφήγηση-μεταφράσεις της Gail Holst-Warhaft θα πρέπει να λειτουργήσει σαν πρότυπο για μελλοντικά εγχειρήματα, αφού πέραν από την ομογένεια, η οποία επίσης έχει μεγάλη ανάγκη υψηλού επιπέδου εκδηλώσεις, ο ερχομός των Ελλήνων καλλιτεχνών στο εξωτερικό πρέπει κατά την ταπεινή μας γνώμη να επιδιώκει και την επαφή του κοινού της Νέας Υόρκης, που είναι ανοιχτό σε νέες εμπειρίες και σε θέση να «εισδύσει» σε κώδικες διαφορετικών πολιτισμών.
